مقدمه
اختلال شخصیت نارسیستیک (Narcissistic Personality Disorder یا NPD) یکی از اختلالات شخصیتی است که با ویژگیهایی همچون خودبزرگبینی، نیاز شدید به تحسین و تمجید دیگران و عدم همدلی با اطرافیان شناخته میشود. افراد مبتلا به این اختلال تمایل دارند خود را برتر و منحصربهفرد بدانند و انتظار دارند دیگران نیز به این برتری اذعان کنند. ازآنجاکه این افراد توانایی درک عمیق از دیگران و همدردی با آنها را ندارند، روابط میانفردی آنها اغلب دچار مشکل میشود و نتایج آن بر روابط شخصی، کاری و اجتماعیشان تأثیر منفی میگذارد. در این مقاله، به تفصیل به بررسی ویژگیها، علل، معیارهای تشخیص و روشهای درمان اختلال شخصیت نارسیستیک پرداخته خواهد شد.
ویژگیهای اختلال شخصیت نارسیستیک
تکبر و خودبزرگبینی
افراد مبتلا به NPD بهطور مداوم احساس برتری نسبت به دیگران دارند. آنها اغلب فکر میکنند که به دلیل ویژگیهای خاص و استثنایی خود، شایسته احترام و تمجید هستند و دیگران باید این برتری را تشخیص داده و به آن احترام بگذارند. این افراد معمولاً تمایل دارند با افراد خاصی معاشرت کنند که مطابق با دیدگاه آنها از “برتری” باشند، و اگر کسی این برتری را به رسمیت نشناسد، آنها به شدت ناراحت و خشمگین میشوند.
اعتماد به نفس شکننده
علیرغم ظاهر قوی و مغرور، اعتماد به نفس افراد مبتلا به اختلال نارسیستیک بسیار شکننده است. آنها در برابر انتقاد و عدم توجه از سوی دیگران حساس هستند و هر گونه انتقاد یا عدم تأیید میتواند به شدت آنها را آسیبپذیر کند. این واکنش معمولاً به صورت خشم یا احساس توهین دیده میشود، چرا که آنها انتقاد را به منزلهی تهدیدی مستقیم به خودشان تلقی میکنند.
روابط میانفردی نافرجام
نارسیستها در برقراری روابط میانفردی سالم مشکل دارند. از آنجا که نمیتوانند به نیازهای دیگران توجه کنند و همدلی لازم را نشان دهند، روابط آنها اغلب پرتنش و ناپایدار است. این افراد بهطور مکرر از دیگران برای رسیدن به اهداف شخصی خود استفاده میکنند و این موضوع باعث میشود که در درازمدت روابطشان از بین برود.
عدم همدلی و نادیده گرفتن احساسات دیگران
عدم همدلی یکی از ویژگیهای اصلی NPD است. نارسیستها قادر به درک احساسات و نیازهای دیگران نیستند یا اگر هم متوجه آنها شوند، عمدتاً احساسات و خواستههای دیگران را نادیده میگیرند. این موضوع باعث میشود که دیگران از ارتباط با آنها احساس ناامنی و نارضایتی کنند، چرا که احساساتشان مورد توجه قرار نمیگیرد.
نیاز به تحسین مداوم
یکی از ویژگیهای برجسته افراد مبتلا به NPD نیاز شدید به تحسین و تمجید است. آنها به دلیل خودبزرگبینی، بهطور مداوم به دنبال تأیید دیگران هستند و هرگاه که این تحسین را دریافت نکنند، احساس نارضایتی و ناراحتی میکنند. نیاز آنها به تمجید میتواند باعث شود که به افراد دیگر وابسته شوند تا آنها این نیاز را برآورده کنند.
معیارهای DSM-5 برای تشخیص اختلال شخصیت نارسیستیک
طبقDSM-5 ، فرد برای تشخیص اختلال شخصیت نارسیستیک باید حداقل پنج مورد از علائم زیر را داشته باشد:
- نیاز شدید به تمجید و تأیید دیگران.
- رفتار متکبرانه و از بالا به دیگران نگاه کردن.
- عدم همدلی و توجه به نیازها و احساسات دیگران.
- حسادت به دیگران یا باور به اینکه دیگران به او حسادت میکنند.
- خودبزرگبینی و تخیل مداوم درباره موفقیت، قدرت، زیبایی یا عشق ایدهآل.
- باور به اینکه فردی خاص است و تنها افراد خاص میتوانند او را درک کنند.
- استفاده از دیگران برای رسیدن به اهداف شخصی.
- احساس حق به جانب بودن و انتظارات غیرواقعی از دیگران.
“این معیارها کمک میکنند تا درمانگران و پزشکان بتوانند با دقت بیشتری این اختلال را تشخیص دهند و برنامه درمانی مناسبی را برای فرد تدوین کنند.”
علل اختلال شخصیت نارسیستیک
علل بروز اختلال شخصیت نارسیستیک بهطور کامل شناخته نشدهاند، اما تصور میشود که تعامل عوامل مختلف ژنتیکی، محیطی و تربیتی میتواند به شکلگیری این اختلال کمک کند. برخی از مهمترین علل عبارتند از:
والدین بیعاطفه و بیتوجه:
یکی از عوامل اصلی ایجاد نارسیسم، بیتوجهی و بیاعتنایی والدین در دوران کودکی است. والدین بیعاطفه ممکن است موفقیتها و احساسات کودک را نادیده بگیرند یا به او توجه کافی نکنند. این امر میتواند باعث شود کودک برای جبران این کمبود عاطفی، به خودبزرگبینی و خیالپردازیهای خودمحورانه روی بیاورد.
تجربیات تلخ دوران کودکی:
تجربیات منفی دوران کودکی، مانند بیاعتنایی یا بدرفتاری، میتوانند زمینهساز بروز این اختلال باشند. کودکانی که در معرض بدرفتاری یا طرد والدین قرار میگیرند، ممکن است از طریق نارسیسم بهدنبال راهی برای محافظت از خود در برابر احساس بیارزشی و نپذیرفته شدن باشند.
محبت بیش از حد والدین:
به همان اندازه که بیتوجهی و بیاعتنایی میتواند مضر باشد، محبت بیش از حد و غیرواقعی نیز میتواند باعث شکلگیری باورهای غلط در کودک شود. والدینی که بهطور مداوم کودک را تمجید میکنند و او را بیعیب و نقص میدانند، ممکن است زمینهساز خودبزرگبینی افراطی شوند.
عوامل ژنتیکی:
برخی تحقیقات نشان میدهند که عوامل ژنتیکی نیز ممکن است در بروز این اختلال نقش داشته باشند. اگرچه مطالعات بیشتری نیاز است تا این موضوع بهطور قطعی ثابت شود، اما فرض بر این است که برخی از ویژگیهای شخصیتی، از جمله خودبزرگبینی و نیاز به توجه، ممکن است ارثی باشند.
پیج اینستاگرام آکادمی تلسی را دنبال کنید
درمان اختلال شخصیت نارسیستیک
درمان اختلال شخصیت نارسیستیک عمدتاً شامل رواندرمانی است. هدف اصلی در رواندرمانی این است که فرد مبتلا یاد بگیرد تا به جای تمرکز بر خودبزرگبینی و تمجید دیگران، احساسات و نیازهای دیگران را درک کرده و به آنها توجه کند. برخی از روشهای مؤثر درمانی عبارتند از:
رواندرمانی فردی:
این نوع درمان به افراد کمک میکند تا الگوهای فکری و رفتاری خود را درک کرده و تغییر دهند. فرد در طی جلسات رواندرمانی، درباره تأثیر رفتارها و باورهای خود بر روابط میانفردی خود صحبت میکند و سعی میکند به شناخت بهتری از خود و دیگران دست یابد.
شناختدرمانی:
(CBT) این روش به تغییر الگوهای فکری غیرواقعی و خیالپردازانه فرد کمک میکند. در این نوع درمان، فرد مبتلا به NPD میآموزد که باورهای غلط و بزرگبینانه خود را شناسایی کرده و با آنها مقابله کند. هدف شناختدرمانی این است که فرد به جای تمرکز بر موفقیتهای خیالی و نیاز به تأیید مداوم، تجربههای مثبت و واقعیتری را در زندگیاش جستجو کند.
آموزش مهارتهای مقابلهای:
در این روش، به فرد آموزش داده میشود که چگونه با موقعیتهای استرسزا یا ناخوشایند بهصورت سالمتری مواجه شود. استراتژیهایی مانند تکنیکهای ریلکسیشن و مدیریت استرس به فرد کمک میکنند تا بهتر با انتقاد یا عدم تأیید دیگران کنار بیاید.
تفاوت اختلال شخصیت نارسیستیک با سایر اختلالات شخصیت
اختلال شخصیت نارسیستیک با برخی دیگر از اختلالات شخصیت به ویژه اختلالات کلاستر B، اشتراکات زیادی دارد اما از برخی جنبهها متمایز است:
اختلال شخصیت مرزی:
افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی نیز ممکن است مانند نارسیستها دچار نوسانات هیجانی شدید باشند و زندگی آنها پرتنش و پرآشوب باشد. اما برخلاف نارسیستها که بر خودبزرگبینی و ارزش شخصی افراطی تأکید دارند، افراد مرزی در حفظ هویت و یکپارچگی شخصیتی مشکل دارند. آنها بیشتر تکانشی هستند و هویت خود را ناپایدار میدانند.
اختلال شخصیت هیستریونیک:
افراد مبتلا به این اختلال نیز به دنبال توجه دیگران هستند اما تمایل آنها به جلب توجه معمولاً با ابراز احساسات به شیوههای نمایشی و اغراقآمیز همراه است. هیستریونیکها برخلاف نارسیستها توانایی بیشتری در ایجاد ارتباط عاطفی با دیگران دارند و از نظر اجتماعی ممکن است جذابتر به نظر برسند.
اختلال شخصیت ضداجتماعی:
نارسیستها و افراد ضداجتماعی هر دو ممکن است از دیگران سوءاستفاده کنند، اما تفاوت اصلی آنها در انگیزهها و اهدافشان نهفته است. افراد ضداجتماعی عمدتاً برای منافع مادی و اهداف کوتاهمدت از دیگران بهرهکشی میکنند، در حالی که نارسیستها به دلیل احساس خودبزرگبینی و نیاز به تحسین، به دنبال تمجید و تأیید دیگران هستند.
کیس استادی اختلال شخصیت نارسیستیک
کیس 1: دوران، مدیر موفق و نارسیست
دوران، مدیر موفق یک شرکت بزرگ، همواره خود را برتر از دیگران میدانست. او با همکارانش به شیوهای تحقیرآمیز رفتار میکرد و معتقد بود که هیچکس قادر به انجام کارها به اندازه او نیست. او به شدت به دنبال تمجید و تأیید دیگران بود و عدم دریافت این تحسینها او را عصبانی و ناکام میکرد. عدم همدلی او با همکاران و رفتارهای متکبرانهاش به تدریج باعث شد تیم کاریاش از او فاصله بگیرند. در نهایت، همکاران او به دلیل بیتوجهی و سوءاستفادههای مکرر از کار کردن با او سر باز زدند و تیمش به تدریج فروپاشید. دوران پس از شرکت در جلسات رواندرمانی توانست به تدریج نسبت به نیازهای دیگران حساستر شود و درک بهتری از احساسات و واکنشهای همکارانش به دست آورد. رواندرمانی به او کمک کرد که رفتارهای تحقیرآمیزش را تغییر دهد و یاد بگیرد که موفقیتهای خود را بدون اغراق و به شیوهای واقعگرایانه ببیند.
کیس 2: نوا، خودبزرگبینی و روابط خانوادگی
نوا، زن جوانی بود که از دوران کودکی همواره خود را زیباتر، باهوشتر و برتر از دیگران میدانست. او به دلیل این باور، به روابط خانوادگیاش اهمیت نمیداد و دائماً اعضای خانوادهاش را تحقیر میکرد. در هر موقعیتی، خود را در مرکز توجه قرار میداد و وقتی که دیگران از او تعریف نمیکردند، به شدت ناراحت و عصبی میشد. روابطش با خانواده و دوستان به مرور زمان به دلیل این رفتارها سرد و قطع شد. نوا در طی جلسات شناختدرمانی به تدریج توانست باورهای نادرست و خیالات غیرواقعی خود را شناسایی کند. با کمک این روش درمانی، او توانست از تمایل شدید خود به تمجید و تأیید دیگران رها شود و به جای آن به بهبود روابط واقعی خود با خانواده و دوستانش توجه کند.
جمعبندی
اختلال شخصیت نارسیستیک یک اختلال روانی پیچیده است که میتواند به شدت بر روابط شخصی، کاری و اجتماعی فرد تأثیر منفی بگذارد. افراد مبتلا به این اختلال تمایل دارند خود را برتر از دیگران ببینند و برای تأیید و تحسین از سوی دیگران نیاز شدیدی دارند. این نیاز شدید به تمجید و ناتوانی در درک احساسات دیگران باعث میشود که روابط آنها ناپایدار و پرتنش شود.
درمان این اختلال بهطور عمده شامل رواندرمانی است که به فرد کمک میکند تا الگوهای فکری و رفتاری مخرب خود را شناسایی کرده و آنها را تغییر دهد. با استفاده از روشهایی مانند رواندرمانی فردی و شناختدرمانی، افراد میتوانند به تدریج بهبود یابند و روابط سالمتر و مثبتتری با دیگران برقرار کنند.
با وجود این که درمان این اختلال چالشهای خاص خود را دارد، اما با تلاش و تمرین، افراد مبتلا به نارسیسم میتوانند به تدریج به تغییرات مثبتی در زندگی خود دست یابند و از آسیبهای بیشتری در روابط میانفردی خود جلوگیری کنند.
در نهایت لازم است به این موضوع مهم اشاره کنم که تلاش بر این بوده دید صحیحی ارائه شود اما پس از خواندن مقاله لازم است بررسیهای بسیاری صورت گیرد. هر فرد ویژگیها، نیازها و شرایط خاص خود را دارد و بنابراین، راهحل یا روش واحدی نمیتواند برای همه مناسب باشد به همین دلیل لازم است از روانشناسان و افراد متخصص در این حوزه راهنمایی گرفت.
درخواست مشاوره
اگر شما نیز به دنبال مشاوره حرفهای و تخصصی هستید، تیم مشاوران ما آماده است تا با ارائه خدمات مشاوره آنلاین، به شما در حل مشکلات و چالشهایشان کمک کند.