همپل و قانون فراگیر

الگوهای قیاسی قانونی و استقرایی آماری در تبیین علمی: ساختار مدل قانون فراگیر

از دید همپل، تبیین علمی هر چه باشد در دو قالب کلی جا میگیرد الگوی قیاسی قانونی و الگوی استقرایی آماری و این دو الگو در کنار هم نظریه ای را تشکیل می دهند که میتوان آن را مدل قانون فراگیر نامید. دانشمندی را در نظر بگیرید که میخواهد توضیح دهد چرا کمبود اکسیژن باعث آسیب به مغز می.شود این چرا یک چرای- جویای -تبیین است و لازم است برای آن توضیحی پیدا کنیم به بیان ساده ما در هر تبیین از یک سو با یک تبیین خواه Explanandum  روبروییم و از دیگرسو با یک تبیین گر  Explanans  و در نهایت باید استدلال یا استدلالهایی ترتیب دهیم که نتیجه آن چنین باشد.

بنابراین کمبود اکسیژن باعث آسیب به مغز میشود.

پیش شرطهای یک تبیین:

تبیین ،خوب پیش شرطهایی هم دارد و بدیهی است که هر تبیینی تبیین خوب و موجهی .نیست در نظریه ،همپل تبیینها دست کم باید پیش شرطهای زیر را برآورده کنند در یک تبیین

• ۱. مقدمه استدلال باید مستلزم نتیجه .باشد ویژگی استدلال (قیاسی)
• ۲ . مقدمات باید صادق باشند.
• 3. در مقدمه ها باید حداقل یک قانون کلی طبیعت وجود داشته باشد که برای تبیین به آن نیاز است مثلا مثل این قانون که همه فلزات رسانای الکتریکی هستند
• ۴. تبیین گرها باید به طور تجربی قابل آزمایش باشند.

مدل همپل: تبیین علمی از صغری‌ها تا نتیجه‌گیری

تبیین مانند هر استدلال دیگری صغری و کبری و نیز نتیجه ای دارد که از این صغری و کبری در می آید.

صغرای استدلال

صغری ها در الگوی همپل یک سری عبارت هستند که از واقعیتهای جزئی گزارش میدهند مثلا اینکه فنجان قهوه روی میز من سرد شده است» یا «به مغز این مرد برای پنج دقیقه اکسیژن نرسیده است.» (صغری با C نمایش داده میشود و البته ممکن است بیش از یکی باشد.

 کبرای استدلال

بخش دیگر استدلال کبرای استدلال است که در مدل همپل با L نشان داده میشود و وجودش ضروری است ا ها نیز به بیان ساده همان قوانین طبیعت هستند مثلا این که حرارت همیشه از جسم گرم به جسم سرد منتقل میشود یا اینکه ضریب انبساط جیوه بیشتر از شیشه است. در عین حال الگوی همپل یک جزء دیگر هم دارد و آن هم نتیجه تبیین است که با نشان داده می شود.

نتیجه

نتیجه در الگوی ،همپل همان تبیین خواه Explanandum ،است یعنی همان چیزی که قرار است برای آن توضیح و تبیینی ارائه کنیم قالب کلی مدل همپل را به ساده ترین شکل ممکن میشود به صورت زیر نمایش داد

صغری کبری

C1,…, Cn

L1,…, Ln

نتیجه

E

مقایسه مدل‌های قانون فراگیر: ساختار و تفاوت‌ها

هر دو حالت قانون فراگیر یعنی هم مدل قیاسی قانونی (D-N) و هم مدل استقرایی – آماری (I-S) ساختاری شبیه به این دارند. هر دوی آنها مقدمه یا مقدماتی دارند (صغری C1, 2, 3,… C) به علاوه قوانین طبيعت كبرى L1, L2,300) و همچنین نتیجه E که قرار است تبیین شود. تنها تفاوت بين مدل -قیاسی قانونی (D-N از یکسو و مدل استقرایی آماری (IS) از سوی دیگر این است که L در اولی یک قانون کلی طبیعت است ولی در دومی یعنی در مدل استقرایی آماری، صرفا پای یک تعمیم آماری در میان است به عبارت دیگر برای برخی تبیین ها الگوی (D-N) کارآمد است و برای برخی دیگر الگوی (IS)

مثال

مثلا برای این تبیین که چرا سیارات در مدارهای بیضی شکل به دور خورشید در گردش اند الگوی قیاسی قانونی کاملا موجه است با در کنار هم گذاشتن مقدمات استدلال (یعنی) (C و همچنین قانون گرانش جهانی (یعنی) (L) میتوان تبیین کرد که مدار گردش سیارات به دور خورشید، به شكل بیضی است (یعنی) . . یا برای این تبیین که چرا فلز سدیمی که در آب انداختم آتش گرفت (C) میتوانیم از قوانین شیمی استفاده کنیم و بگوییم واکنش سدیم با آب به شدت گرماده است و در این واکنش فلز سدیم داغ شده با شعلهای نارنجی میسوزد و سدیم هیدروکسید و گاز هیدروژن به جا میگذارد .

گاهی قوانین کلی نیستند

(L) مساله بر سر این است که گاهی این قوانین کلی در واقع قوانینی کلی نیستند بلکه ماهیت احتمالاتی و آماری دارند. به عبارت دیگر در مدل استقرایی ،آماری، نتیجه فقط با احتمال مشخصی رخ میدهد و نه بر اساس یک قانون طبیعی در اینجا به جای قوانین کلی امکان وقوع نتیجه E بسیار محتمل است ولی خبری از قانون کلی نیست.

بررسی مدلی برای مفهوم تبیین در علم

مثالی که همپل می آورد یعنی مبتلا شدن کودکی به سرخک دو هفته پس از برادرش . نمونه هایی است از تبیینهایی که صرفا با احتمال بالا رخ میدهند . و طبیعتا در آنها پای قانون کلی طبیعت در میان نیست .مثالها بر اساس الگوی -استقرایی آماری در علم فراوانند. برای نمونه اعداد و ارقامی که دانشمندان در بیان نرخ مرگ و میر حاصل از بیماریها میگویند بیانگر قوانین طبیعت نیست. چنین بیانهایی فقط مبتنی برگزاره آماری اند و نه قانون کلی.  برای درک بهتر مدل تبیین با الگوی استقرایی – آماری (I-S) . تبیین زیر را در نظر میگیریم .صغری (C) به مغز این فرد به مدت پنج دقیقه اکسیژن نرسیده است. کبری (L) : تقریباً مغز هر فردی که به مدت پنج دقیقه بدون اکسیژن بماند دچار آسیب می شود.

تفاوت‌ها و مزایای تبیین‌های مدل قیاسی قانونی (D-N) و استقرایی-آماری (IS)

نتیجه (E) بنابراین مغز این مرد آسیب دیده است. همانگونه که پیداست در اینجا یک قانون طبیعت نیست و ماهیتی آماری دارد. شاید به همین دلیل است که از نظر همپل تبیینهای مدل -قیاسی قانونی (D-N) بر تبیینهای مدل استقرایی آماری (IS) اولویت دارند . مساله بر سر این است که در این الگو ممکن است رابطه بين مقدمات و نتیجه با افزودن اطلاعات تکمیلی به هم بریزد. برای مثال ممکن است فردی که مغزش ۷ دقیقه بدون اکسیژن مانده در مقایسه با فرد دیگری که او هم ۷ دقیقه مغزش بدون اکسیژن مانده است .ولی هم زمان دچار ضربه مغزی هم شده است آسیب مغزی کمتری ببیند. از این رو حتی به فرض درست بودن مقدمات استدلال در تبیینهای مدل -استقرایی آماری ،(IS) همیشه این امکان وجود دارد که استدلال مان درست کار نکند.

گرد اورنده: محمد مهدی رضایی

سوشال مدیای اکادمی تلسی

https://telsi.co/

Telsi.co