.
گشودن درباره پرسشهای علمی: از چرا تا چگونگی پدیدههای طبیعی
تبیین علمی به ساده ترین بیان ،ممکن یافتن یک سری پاسخ برای یک سری پرسش است. پرسشهایی که با چرا” آغاز شده اند و انتظار داریم توضیحی برای آنها پیدا شود اگر به واقعی بودن جهانی که در آن زندگی میکنیم باور داشته باشیم خواهیم پذیرفت که در طبیعت واقعا پدیده هایی مثل رنگین کمان طوفان و گردباد و رعد و برق وجود دارند و این پدیدهها زاییده توهم و ساخته ذهن ما نیستند، و علمی هستند. اگر بنا را بر این بگذاریم که این پدیده ها واقعا جایی بیرون از ذهن ما وجود دارند مساله بعدی پیش میآید و میتوان پرسید چرا این پدیده ها اتفاق می افتند؟
در جستجوی پاسخهای علمی به پدیدههای طبیعی
فیلسوفان علم بسیاری درباره ماهیت تبیین علمی صحبت کرده اند درباره اینکه چه چیزی را میتوان تبیین علمی به شمار آورد و چه چیزی را نه یکی از مهمترین نظریه های تببین علمی در فلسفه علم نظریه کارل همبل فیلسوف علم در دهه ۵۰ میلادی است که معتقد بود تبیینهای علمی پاسخ به چراها هستند و تبیین علمی در واقع آن روی سکه استدلال .است به بیان دیگر قرار است در یک تبیین علمی از یک سری مقدمات به یک سری نتیجه برسیم در تجربیات زندگی روزمره دیده ایم که رنگین کمان تشکیل میشود” یا “رعد” پس از برق میآید
مثال ها
تبیین علمی صورتبندی یک سری پاسخ به این پرسش است که “چرا” رنگین کمان تشکیل میشود؟ یا چرا رعد پس از برق می آید؟ به بیان ساده ما تلاش میکنیم توضیحات و مقدمات استدلالی را صورت بندی کنیم که نتیجه آن چنین باشد بنابراین رنگین کمان تشکیل میشود یا بنابراین” رعد پس از برق می آید.
تفاوت تبیین علمی با توضیحات معمولی و روزمره
تبیین علمی اما با توضیح معمولی و روزمره تفاوت دارد. هر توضیح و تبیینی در علم قابل قبول نیست مثلا اینکه رنگین کمان در اثر باز شدن در کوزه طلای لپرکان ها ایجاد میشود یک توضیح است اما این توضیح مبتنی بر افسانه ها و قصه هاست و هیچ گواه مستقلی برای سنجش صدق و کذب آن وجود که چنین ندارد. بدیهی است و طلای توضیحاتی را تبیین علمی به شمار نمیآوریم باز شدن در لبركان ها تبیین مناسبی برای توضیح رنگین کمان نیست چرا که هیچ راهی برای بررسی درستی و غلطی آن وجود ندارد هیچ آشکارساز با راه و روشی برای یافتن لپرکانها وجود ندارد و چنین تبیینی تا ابد معلق خواهد ماند زیرا هیچ گاه خود را در معرض آزمون قرار نمیدهد
درستی و غلطی
در عين حال هیچ راهی هم برای بررسی درستی یا غلطی خود در اختیار ما نمی گذارد. اگر بپرسیم چرا رنگین کمان ایجاد شده پاسخ خواهیم شنید چون در کوزه طلای لبركانها در انتهای رنگین کمان باز شده است. اگر بپرسیم که از کجا معلوم که در کوزه طلای لبركانها باز شده است؟ پاسخ احتمالا این خواهد بود که چون رنگین کمان تشکیل شده است.
راه حل
بنابراین هیچ راهی برای سنجش مستقل درستی یا نادرستی این ادعا وجود ندارد اما در مقابل گزاره هایی مانند این را که انسان به ماه سفر کرده است، میتوان مورد بررسی قرار داد و صدق و کذب آن را تعیین کرد. فضانوردانی که در آینده به ماه سفر کنند باید پر شاهینی که دیوید استکات در ماموریت 15 Apollo در ماه گذاشته بود پیدا کنند فضانوردان آینده همچنین باید اسکناس دو دلاری که دیوید اسکات و جیمز اروین در ماه جا گذاشتند یا عکس خانوادگی که چارلز دوک در ماموریت 16 Apollo در ماه رها کرد و یا دو توپ گلف را که آلن شپارد در ماموریت 14 Apollo در آنجا گذاشته است روزی بیابند.
اهمیت شواهد مستقل در علم و حقوق: از ادعا تا اثبات
این مساله که هر ادعایی باید شواهدی مستقل برای تایید داشته باشد تنها محدود به علم .نیست. هر ادعایی ، از تاریخ گرفته تا یک پرونده حقوقی و جنایی. باید بر پایه شواهدی مستقل و مستنداتی باشد که بتوان صحت و سقم آنها را بررسی کرد.
حل یک معما
مثلا این ادعا که آدولف هیتلر در سال ۱۹۴۵ بر اثر خوردن سیانور و شلیک به سر مرده است ادعایی است که باید قابلیت بررسی داشته باشد و بتوان درستی و نادرستی آن را تحقیق کرد ولو اینکه چنین سنجشی واقعا هم انجام شد و پس از حدود هفتاد ،سال در سال ۲۰۱۸ دانشمندان فرانسوی با بررسی دندان هیتلر که از زمان جنگ جهانی دوم در مسکو نگهداری میشده تایید کردند که او همان گونه که پیشتر گفته شده بود، در سال ۱۹۴۵ بر اثر خوردن سیانور و شلیک به سر کشته شده است. البته ماجرا همیشه به این شکل نیست
آیا تاریخ همیشه درست می گوید؟
در تحقیق برای یافتن ،شواهد، گاهی با دشواریهای بسیاری روبرو هستیم . در تاریخ ممکن است فاتحان بناها یا نشانه های تاریخی را تعمدا به سود خودشان دستکاری کرده باشند .درست مثل قاتلی که صحنه یک قتل را به نحوی تغییر داده که با گذاشتن اسلحه در دست ،مقتول قتل را خودکشی جلوه دهد یا حتى ممکن است مقتول را به نوشتن وصیت نامه ای وادار کرده باشد که در آن به خودکشی اشاره کند.
راهکار
در چنین مواردی اساسا شاید هیچ گاه قادر نباشیم صحت و سقم داده هایی که در دست داریم تایید کنیم. در سال ۲۰۱۶ متنی درباره حکومت فاشیستی موسولینی زیر یک اوبلیسک در رم پیدا شد . که تصویری را بازنمایی میکرد که موسولینی دوست داشت از خود به آیندگان منتقل کند. یادداشتی به زبان لاتین زیر اوبلیسک ۳۰۰ تنی موسولینی که) نماد قدرت فاشیسم بود . با محتوای مدح ظهور فاشیسم و خدمات برجسته موسولینی سناریویی را تصور کنید. که در آن شواهد تاریخی دوران جنگ جهانی دوم از بین برود و این تنها سند تاریخی این دوران باشد که به دست مورخان هزاره های آینده میرسد مفقود شدن هواپیمای بوئینگ ۷۷۷ متعلق به شرکت هواپیمایی مالزی پرواز MH370) در سال ۲۰۱۴ مثالی از نوع دیگر است.
جستجو
برای رخدادهایی که توضیحی برای آنها یافت نمی شود. صرف هزینه ۱۵۰ میلیون دلاری برای جستجوی بقایای این هواپیما با شرکت بیش از ۲۶ کشور که برخی به آن بزرگترین عملیات جستجو در تاریخ نام دادند هیچ نتیجه در خور توجهی در بر نداشت و دلیل مفقود شدن این هواپیما در گزارش کلی همچنان ذیل عنوان نامشخص ثبت شده است.
مبنای ارزیابی صحت و سقم ادعاها
با این وجود صرف نظر از این که در یافتن شواهد برای توضیح یک رخداد یا پدیده موفق شویم یا نه. مساله بر سر این است که راهی برای بررسی و سنجش آنچه ادعا میکنیم وجود دارد یا نه. اگر کسی ادعا کند که موجودات فضایی هیتلر را ربوده اند چنین ادعاهایی هیچ راهی برای تحیق درباره صحت و سقم خود باقی نمیگذارد.
معیارهای تبیین علمی: تستپذیری به عنوان شاخص اصلی
این که چه چیزی را تبیین علمی به شمار بیاوریم و چه چیزی را نه پیش شرط های فراوان دارد. اما مهمترین آن شاید این باشد که یک تبیین ،علمی الزاما باید تست پذیر باشد. و حتما باید راهی وجود داشته باشد تا بتوان درستی یا نادرستی آن را آزمود.
گرد اورنده: محمد مهدی رضایی
سوشال مدیای اکادمی تلسی
Telsi.co
